Szydłowiec

Ok 147 km od Warszawy położony jest Szydłowiec, liczy sobie ponad 600 lat, a jego historia sięga początków XIII wieku. Jest wtedy wsią służebną i osadą targową u zbiegu dróg do Iłży, Wąchocka, Skrzynna, Radomia i Opoczna oraz stanowi własność znamienitego, rycerskiego rodu Odrowążów, który za Piastów i Jagiellonów cieszy się ogromnym znaczeniem. Odrowążowie posiadają rozległe dobra ziemskie, sprawują liczne godności i urzędy. Jeden z Odrowążów – Iwo - sprowadza do Polski zakon dominikanów.

W 1360 roku Kazimierz Wielki nadaje dotychczasowej osadzie prawo średzkie. Pierwszymi Szydłowieckimi – od nazwy dziedzictwa – nazwali się bracia Jakub i Sławko Odrowążowie, którzy w roku 1401 erygują w Szydłowcu parafię pod wezwaniem św. Zygmunta Króla Burgundzkiego. Za ich staraniem dotychczasowa osada zyskuje w 1427 prawa miejskie, wzorowane na sandomierskich. Potwierdza je w 1470 roku Kazimierz Jagiellończyk, nadając miastu prawa magdeburskie.

Do rozkwitu miasta przyczynia się błyskotliwa kariera rodziny Szydłowieckich, sprawujących najwyższe godności i urzędy w I Rzeczypospolitej.

Jak pisze Paweł Wroński w przewodniku turystycznym po gminie Szydłowiec – centrum miasta jest żywą ilustracją XVI-wiecznej rozprawy "Między panem, wójtem a plebanem". Na ten właśnie "złoty wiek" Rzeczypospolitej Obojga Narodów przypadł szczyt rozwoju i bogactwa Szydłowca.

Kilkaset metrów od siebie leżą doskonale do dziś zachowane trzy ośrodki ówczesnej władzy – piękna renesansowa siedziba magnacka czyli zamek Szydłowieckich i Radziwiłłów, stojący pośrodku okazałego, świadczącego o lokacji magdeburskiej Rynku Wielkiego, późnorenesansowy XVII-wieczny ratusz miejski oraz późnogotycki, ale już z renesansowym wnętrzem, powstały na przełomie XV i XVI wieku – kościół farny św. Zygmunta.

Do dziś zachowany jest w centrum miasta średniowieczny układ urbanistyczny i komunikacyjny.

Kościół św. Zygmunta

Kościół pod wezwaniem św.Zygmunta Króla Burgundzkiego, zwany farą, znajduje się w południowej pierzei Rynku Wielkiego.

Dokument erekcyjny kościoła farnego, zbudowanego z fundacji Jakuba i Sławka Odrowążów pochodzi z 1 stycznia 1401 roku. Pierwotny kościół był drewniany.W końcu XV w. Jakub Szydłowiecki rozpoczął z własnych funduszy budowę kościoła murowanego z miejscowego kamienia. Jego brat, Mikołaj Szydłowiecki ufundował większość wyposażenia kościoła i dobudował od południa kaplicę – nekropolię rodową, w której spoczęły prochy jego samego, jego ojca Stanisława i brata Jakuba. Do dekoracji kościoła i kaplicy najprawdopodobniej sprowadził z podkrakowskiej Mogiły sławnego Stanisława Samostrzelnika. W 1563 roku kościół został zamknięty przez następnego właściciela miasta – Mikołaja Radziwiłła Czarnego, zagorzałego kalwina. W roku 1567 przywrócił ją katolikom Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka.

Ratusz

Wieża ratusza miejskiego, stojącego zgodnie z prawem magdeburskim pośrodku prostokątnego Rynku Wielkiego, góruje nad całym miastem i widać ją z odległości kilku kilometrów. Z umieszczonej na niej galerii roztacza się rozległy widok na całą okolicę. Przykrywa ją miedziany, kopulasty hełm zakończony iglicą z orłem. Strony świata wyznaczają umieszczone pod galerią cztery zegary.

Budowa ratusza trwała od roku 1602 do 1629, choć fundusze potrzebne na jego budowę zebrano w tempie rekordowym nawet jak na obecne czasy – bo w ciągu trzech lat. Do projektowania i budowy ratusza zatrudniono budowniczego włoskiego pochodzenia, Kacpra Fodygę z bratem Albrechtem. Wśród zatrudnionych rzemieślników był także utalentowany kamieniarz, Jan Herbek. To ich kunszt sprawił, że szydłowiecki ratusz zaliczany jest dzisiaj do najpiękniejszych mieszczańskich budowli w Polsce.

Pręgierze

Na Rynku Wielkim, w sąsiedztwie ratusza , który był kiedyś także siedzibą sądu miejskiego, stoją dwa pręgierze, przy których wymierzano kary. Pręgierz w północno – wschodniej części rynku to kolumna zwieńczona kulą, ozdobiona z czterech stron maszkaronami, wyposażona w żelazne okowy do przywiązywania skazańców.

Drugi pręgierz, stojący w części południowo – wschodniej, to manierystyczna kolumna zwieńczona metalową galerią i ustawioną na niej figurą kobiety, symbolizującą pychę. W miejskiej tradycji pręgierz zwany jest "Zośką". Według kronikarskich zapisów z czasów radziwiłłowskich, pewien mieszczanin zarzucił żonie nierząd z innym mężczyzną. Kobieta, jak mówi zapis – "w pręgi ma być bita i wygnana nie ma w majętności Jego Xiążęcej Mości mieszkać".

Na szczęście tak srogie kary nie były regułą. Wystarczyło, że wiarołomną kobietę na jakiś czas przywiązano do pręgierza i wystawiono na widok mieszkańcom, by się mogli z niej bezkarnie natrząsać. Podobno to pomagało najlepiej.

Zamek w Szydłowcu

W miejscu dzisiejszego zamku istniał już w XIII wieku rycerski gród obronny, broniący przeprawy przez rozlewiska rzeki Korzeniówki na szlaku Końskie – Wierzbica – Iłża. Zbudowano go na sztucznej wyspie, umocnionej drewniano-ziemnymi konstrukcjami. Drewniane ściany grodu zastąpiono prawdopodobnie jeszcze w XIII lub XIV w. murami z kamienia ułożonymi na pionowo wbitych palach, których resztki znaleziono pod dziedzińcem. Fundatorem zbudowania niewielkiego murowanego dworu był najprawdopodobniej Jakub Szydłowiecki.